انسان «کرامت» دارد!
چند سال پیش در یکی از اختلافات خانوادگی یکی از آشنایان، هر چه بزرگ‌ترها تلاش کردند مشکل حل نشد و گفت‌وگوها به صلح و آشتی نرسید و بعدها معلوم شد که زخم زبان‌های آغاز ازدواج و تحقیرها و توهین‌ها کار خودش را کرده است و سال‌ها بعد کار را به بحرانی کشانده که هیچ‌کس نمی‌تواند راه حلی برایش بیابد.
وقتی با انسان روبه‌رو می‌شویم -چه در جنبه محدود فردی و چه در بُعد گسترده اجتماعی- با گرامی‌ترین موجود آفرینش و گل سرسبد خلقت مواجه هستیم که اسلام بیشترین تکریم و تجلیل را از او به عمل آورده است.
انسان در ذات خود دارای حرمت و شخصیت و عزت و کرامتی است که خداوند به او ارزانی داشته و تا زمانی که این حرمت و کرامت حفظ شود، پیام الهی را می‌پذیرد و اگر این گوهر گرانبهای وجود انسان از دست برود به هر آلودگی و مشکلی دچار خواهد شد.
راه تخفیف آسیب‌های اجتماعی و مفاسد اخلاقی و... پیش از هر چیزی تکریم انسان است که فرمود: «من کرمت نفسه هانت علیه شهواته/ هر که وجودش گرامی باشد شأن خود را والاتر از آن خواهد یافت که به شهوات آلوده شود» و این مبنا و اساسی است که می‌توان در طراحی نظام تربیتی و برنامه‌های تبلیغی و رسانه‌ای بسیار از آن بهره برد.
اگر مخاطب را موجودی حقیر و ضعیف فرض کردیم که شعور و درک خیر وصلاح ندارد و ما باید برایش تصمیم بگیریم بی‌تردید تنها موقتاً در برابر فشار و قدرت ما تسلیم و در هر موقعیت گریز دچار انحراف و آلودگی می‌شود ولی اگر او را مانند امیر‌مؤمنان علی (ع) دربردارنده معادن طلا و نقره دانستیم که باید با تلاش و سختی و حوصله و صبر ارزش‌های درونی‌اش را شکوفا کنیم، آن وقت در سخت‌ترین شرایط نیز، خود به تنهایی شایستگی و لیاقت این اعتماد و احترام را نشان می‌دهد.
همواره تکریم انسان و عزت بخشیدن به او نتیجه خواهد بخشید و برعکس، بی‌احترامی و تحقیر و توهین به مردم آزار‌دهنده است و هرگز فراموش نمی‌شود و گرچه شاید به ظاهر این آزردگی‌ها چندان به چشم نیاید، لیکن آتش زیر خاکستر است.
همین زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی هستند که با کوچک‌ترین محرک‌های سیاسی و اقتصادی فوران می‌کنند و گدازه‌ها را بیرون می‌ریزند و آن وقت معلوم می‌شود که بی‌اعتنایی به شخصیت و کرامت انسان‌ها طی سال‌ها چه خطری را به‌صورت پنهان و بی‌صدا ایجاد کرده است.
این مبنای دفاع از آزادی‌های اجتماعی و تکریم انسان است زیرا رشد و تعالی و ارزش دادن به شخصیت انسان جز از این راه ممکن نیست و به تعبیر دقیق و زیبای امام موسی صدر: «آزادی برترین ابزار برای بهره‌وری از نیروهای وجودی انسان است. آدمی در جامعه‌ای که آزاد نباشد، قدرت خدمت ندارد و اگر آزادی نداشته باشد، نمی‌تواند تمامی نیروهای خویش را به‌کار گیرد و همه موهبت‌ها را پرورش دهد.»
امام موسی صدر به‌عنوان فقیهی جامعه‌شناس که انسان را محور و اساس آفرینش می‌بیند و هدف دین را رشد و سعادت این انسان ارزیابی می‌کند، آزادی را زمینه تحقق سعادت انسانی می‌داند و می‌گوید: «آزادی بهترین وسیله برای به‌کارگیری نیروهای درونی فرد در خدمت به جامعه و نشانه احترام به کرامت انسانی و خوش‌گمانی به انسان است، در‌حالی‌که فقدان آزادی نشانه بدگمانی به انسان و کاستن از کرامت اوست.»
جامعه‌ای که از چنین انسان‌هایی با این گونه تربیت و پرورش تشکیل شده باشد حتی بدون مراقبت‌های امنیتی و انتظامی نیز به راه خیر و صلاح خواهد رفت زیرا با تکریم عزتمندانه انسان دیگر به چنین پاسبان‌هایی هم نیازی نخواهد داشت.
یادداشت
حجت‌الاسلام محمدرضا زائری
