اتحاد شرق
رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه برای نخستین‌بار در دولت سیزدهم و برای شرکت در هفتمین اجلاس شورای عالی روابط ایران و ترکیه و هفتمین نشست سران روند آستانه در ساعات پایانی دوشنبه به تهران آمد و مورد استقبال جواد اوجی، وزیر نفت قرار گرفت. او روز گذشته در مجموعه سعدآباد و پس از استقبال رسمی ازسوی رییس‌جمهور کشورمان، دیداری دوجانبه با رییس‌جمهور داشت و پس‌ازآن اسناد همکاری دو کشور در حضور رؤسای جمهور دو کشور به امضا رسید.
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه برای شرکت در هفتمین نشست سه‌جانبه کشورهای ضامن روند آستانه عصر روز سه‌شنبه (28تیر) وارد تهران شد. بر همین اساس، جواد اوجی، وزیر نفت کشورمان در فرودگاه مهرآباد از پوتین استقبال کرد. سفر پوتین به تهران در یک شرایط بسیار حساس منطقه‌ای و بین‌المللی و دو روز پس از بازگشت جو بایدن، رییس‌جمهور آمریکا از خاورمیانه صورت گرفت. رییس‌جمهور روسیه در دومین سفر خارجی خود به خارج از روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه گذشته، به تهران سفر کرده است. این سفر پوتین به ایران به‌طورکلی پنجمین سفر او از این نوع به ایران و نخستین سفر وی در دوران دولت ابراهیم رئیسی است. وی علاوه‌بر گفت‌وگو با سران ایران، با همتای ترک خود رجب طیب اردوغان نیز دیدار خواهد کرد و در نشستی سه‌جانبه در قالب سران کشورهای ضامن روند آستانه درمورد سوریه حضور خواهد یافت.
بیانیه مشترک تهران، مسکو، آنکارا
یوری یوشاکوف، دستیار کرملین هم گفت: سران ایران، روسیه و ترکیه قصد دارند بعد از گفت‌وگوهای‌شان در تهران در روز سه‌شنبه بیانیه‌ای مشترک صادر کنند. طبق گزارش خبرگزاری ایتارتاس، ابراهیم رئیسی، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان به‌عنوان رؤسای جمهور سه کشور ایران، روسیه و ترکیه این بیانیه را به‌عنوان کشورهای ضامن روند آستانه صادر خواهند کرد. یوشاکوف گفت: «ما امیدواریم درنتیجه نشست چارچوب آستانه در تهران بیانیه‌ای مشترک صادر کنیم. پیش‌نویسی از این بیانیه درحال‌حاضر تهیه شده و عملا بر سر آن توافق صورت گرفته است. تایید آن بلافاصله بعد از نشست سه رییس‌جمهور صورت خواهد گرفت.» سخنگوی کرملین اضافه کرد: «چهارچوب آستانه کارآمدی خودش را نشان داده و احتمالا تنها مکانیسم بین‌المللی است که اثرات مثبت واقعی بر اوضاع سوریه داشته است.»
ایران، مرکز دیپلماسی پویا
شکل‌گرفتن ائتلاف‌های جدید منطقه‌ای، موضوعی است که این اجلاس سه‌جانبه، تهران را به‌عنوان هاب منطقه‌ای معرفی می‌کند. روسیه به‌واسطه جنگ اوکراین نیاز به ائتلاف‌های جدید منطقه‌ای دارد اما می‌توان انتظار داشت که دلارزدایی یکی از نتایج اینگونه تعاملات مشترک بوده که می‌تواند موضوع واحد کشورهایی چون روسیه، ترکیه و ایران در برابر اقتصاد و تحمیل تحریم آمریکا باشد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران نیز بعد از امضای اسناد همکاری بین ایران و ترکیه با حضور سید ابراهیم رئیسی و رجب طیب اردوغان، رؤسای جمهور دو کشور در توییتی به زبان عربی نوشت: ایران دست‌های گشوده‌شده به‌سوی خود را می‌فشارد و در اولویت‌بخشی به همسایگان در سیاست خارجی خود، به‌سوی تحکیم روابط با همسایگان به پیش می‌رود. وی افزود: ایران بر مسوولیت کشورهای منطقه در برقراری امنیت، ثبات و همکاری سازنده و ثمربخش درجهت شکوفایی و توسعه اقتصادی فراگیر منطقه تاکید می‌کند. وزیر امورخارجه همچنین، نشست‌های پیش روی رؤسای جمهور ایران، ترکیه و روسیه در تهران را فرصتی برای تحکیم بیشتر مناسبات، توسعه همکاری‌های اقتصادی، تمرکز بر امنیت منطقه در سایه راه‌حل سیاسی و عدم توسل به جنگ و تضمین امنیت غذایی دانست.
نشست تهران، ائتلافی در برابر ائتلاف عربی-اسرائیلی
حال تهران به کانون دیپلماسی در منطقه تبدیل شده، به‌طوری‌که این اتفاق موردتوجه رسانه‌ها و مقامات و چهره‌های سیاسی خارجی نیز قرار گرفته است. در همین زمینه، «محمود الراس»، عضو دفتر سیاسی جنبش «الجبهة الشعبیة لتحریر فلسطین»(جبهه مردمی برای آزادسازی فلسطین) تاکید کرد که سفر ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه به تهران و برگزاری نشست سه‌جانبه، بیانگر حجم تغییرات در عرصه بین‌الملل است. الراس با بیان اینکه این تغییرات، با آغاز بحران روسیه و اوکراین شتاب گرفته است، به خبرگزاری «قدس برس» گفت: سفر پوتین به تهران در راستای جنگ شکست اراده‌ها بین آمریکا و روسیه بوده و درواقع پاسخ مستقیمی به سفر بایدن به منطقه است. وی با اشاره به اینکه باید از نشست تهران برای حمایت از مساله فلسطین و شکست هژمونی آمریکا که در حمایت از رژیم‌صهیونیستی است، استفاده کرد، خواستار تشکیل ائتلاف جدیدی در نشست تهران شد که در پاسخ به ائتلاف عربی-اسرائیلی تشکیل شود. این مسوول فلسطینی خاطرنشان کرد، این نشست، پاسخی ازسوی ایران به محاصره و تحریم‌های غرب است و نقش ایران را به‌عنوان بازیگر اصلی در منطقه برای مقابله با ائتلافی تقویت کرده که آمریکا برای تشکیل آن تلاش می‌کند. روزنامه قطری العربی الجدید نیز در تحلیل درباره اجلاس تهران نوشت: «سفر پوتین به ایران دارای سه بعد اصلی است؛ نخست، به روابط دوجانبه تهران - مسکو ارتباط دارد که از زمان به‌دست‌گرفتن قدرت اجرایی در ایران ازسوی رئیسی در ایران از ژوئیه ۲۰۲۱ -که دارای رویکردی متفاوت از سلف خود یعنی حسن روحانی در سیاست و روابط خارجی است- به‌سرعت درحال‌توسعه است». این روزنامه در ادامه بعد دوم سفر پوتین به ایران را منطقه‌ای می‌داند و در توضیح می‌نویسد: «این سفر در سایه تشدید تنش بین ایران ورژیم اسرائیل و صحبت آمریکایی‌ها مبنی بر تشکیل «یک ساختار قوی منطق ای» با مشارکت تل‌آویو در مقابله با تهران و محور تحت هدایت آن، صورت می‌گیرد». در ادامه این یادداشت آمده است: «اما بعد سوم این سفر، کاملا بین‌المللی است و در درجه نخست مربوط به افزایش سطح تنش بین ایران و غرب، به‌ویژه آمریکا، در پی بن‌بست ایجادشده در مذاکرات با هدف احیای توافق هسته‌‌ای است که روسیه یکی از اعضای این مذاکرات است؛ امری که در درجه دوم به جنگ اوکراین و پیامدهای بزرگ جهانی آن در مناطق مختلف و سطوح مختلف مرتبط است». وال‌استریت ژورنال نیز در گزارشی به این اجلاس پرداخته و به نقل از تجار ایرانی می‌نویسد: «یکی از جنبه‌های تقویت روابط ایران و روسیه، دور زدن تحریم‌هاست. این معاملات شامل فروش پوشاک ایرانی به خریداران روس برای جایگزین شدن محصولات غربی و همچنین فروش قطعات یدکی خودرو به خودروسازان روس است. ایجاد کریدورهای صادراتی از روسیه به هند از طریق ایران نیز موردبحث قرار گرفته است. «الکساندر نوواک» ماه گذشته با «جواد اوجی»، وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد و گسترش مناسبات دو کشور به بحث گذاشته شد. نوواک در این سفر اعلام کرد که تبادلات تجاری بین دو کشور با افزایشی ۸۰درصدی به چهارمیلیارد دلار در سال۲۰۲۱ رسید و انتظار می‌رود در آینده نزدیک این مبلغ به ۴۰میلیارد دلار برسد.»
نقی‌زاده: اجلاس سه‌جانبه تهران با دستور کار تحولات سوریه و توسعه روابط اقتصادی طرفین است
«کمیل نقی‌زاده»، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «صبح‌نو» با اشاره به دستورکار و اهداف اجلاس سه‌جانبه تهران، عنوان کرد: اجلاس سه‌جانبه تهران که با حضور مقامات روسیه و ترکیه در کشورمان جریان دارد در چهارچوب دستور کاری است که پیش از آن در اجلاس آستانه با موضوع سوریه برگزار شد. این اجلاس هفتمین دور از این گونه نشست‌های سه‌جانبه است و در همین چهارچوب موضوعات مرتبط با سوریه دنبال می‌شود، به‌خصوص طرح ترکیه و حمله نظامی که به شمال سوریه داشت، در تهران تعیین‌‌تکلیف می‌شود تا آنکارا از این اقدام منصرف شود. کما اینکه مقام معظم رهبری در دیدار دیروز خود با اردوغان فرمودند: هرگونه حمله نظامی به شمال سوریه قطعا به ضرر ترکیه، سوریه و همه منطقه و به نفع تروریست‌ها خواهد بود.
رویکرد رسانه‌ها از اجلاس تهران
نقی‌زاده در پاسخ به اینکه آیا اجلاس تهران می‌تواند پاسخ جدی به نشست اعراب با جو بایدن باشد؟ گفت: چند روزی است با سفر بایدن به منطقه، یک خط انحرافی و نادرست رسانه‌ای تلاش دارد تا این دو جبهه را مقابل هم قرار دهند؛ یعنی جبهه متحدان آمریکا و جبهه مخالف آمریکا. درست است که برخی کشورهای منطقه با آمریکا نزدیک هستند و ایران با کاخ‌سفید رقیب یا دشمن است اما باید گفت؛ دستورکار سفر بایدن درست کردن ائتلاف‌سازی برای آمریکا بود تا یک برد داخلی برای بایدن داشته باشد. هرچند که بعید نیست روسیه از جهت رسانه‌ای بخواهد این گونه نشست‌ها را در راستای نقشه جدید منطقه‌ای خود تعبیر کند و این موضوع شاید دور از ذهن نیست ولی اصل محوریت اجلاس ایران درباره تحولات منطقه‌ای بخصوص موضوع سوریه است.
ایران، پازل قدرت منطقه‌ای
وی ادامه داد: رسانه‌هایی تلاش دارند تا محوریت این اجلاس از ایران برداشته شود و کرملین و کاخ سفید به تقابل در این اجلاس معرفی شوند. آن‌ها می‌خواهند ایران بازیگر آن پازل معرفی شود ولی اینگونه نیست. این اجلاس تهران درباره سوریه است و ترکیه و روسیه را دخیل کرده تا به یک نتیجه واحد برسند، هرچند موضوعات اقتصادی، تجاری و توسعه‌ای طرفین هم در آن لحاظ و دیده شده است.
افزایش سه‌برابری روابط تجاری ایران و ترکیه
این تحلیلگر مسائل غرب آسیا تصریح کرد: این اجلاس پاسخ به سفر منطقه‌ای بایدن نیست، چراکه ایران یک پازل قوی در منطقه است. نقشی که ایران پیدا می‌کند در حوزه تاثیرگذاری دیپلماسی خودش را فرامنطقه‌ای نشان داده است. این اجلاس در چهارچوب اجلاس سوریه مطرح می‌شود. حتی مسائل دیگری برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری نیز مطرح می‌شود. کما اینکه در نشست خبری رییس‌جمهور کشورمان با اردوغان اشاره شد که سطح روابط تجاری بین ایران و ترکیه سه برابر افزایش خواهد داشت.
تهران، هاب دیپلماسی منطقه
این کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اینکه نگاه دولت سیزدهم نگاه به منطقه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای است، یادآور شد: سفرهای اخیری که دولت سیزدهم به کشورهای منطقه و همجوار داشته و در اجلاس مختلف شرکت کرده است یا با سران کشورهای همسایه به تبادل و گفت‌وگو می‌پردازد، نشان از این دارد که ایران هاب دیپلماسی منطقه است و به حل‌وفصل برخی دغدغه‌های منطقه‌ای ازسوی مذاکرات می‌اندیشد.
زیر سوال رفتن موجودیت ناتو در جهان
وی در پاسخ به اینکه با توجه به سفر بایدن به منطقه آیا ناتوی عربی شکل خواهد گرفت یا خیر؟ گفت: ناتو اکنون خودش سر ماجرای اوکراین موجودیتش زیر سوال رفته و در عمل نشان داده که قدرت عملی و اجرایی ندارد. چطور با این حال و روز شکست‌خورده که در افغانستان و اکنون در شرق اروپا تجربه کرده است، می‌تواند به ناتوی عربی در منطقه تبدیل شود یا حمایتی برساند.
دلارزدایی در روابط تجاری ایران و روسیه
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل، دلارزدایی از روابط تجاری تهران و مسکو را یکی دیگر از اهداف جانبی اجلاس ایران دانست و اظهار داشت: اگرچه این اجلاس در چهارچوب اجلاس سوریه مطرح می‌شود اما مسائل دیگری برای توسعه روابط نیز مطرح می‌شود. در حاشیه این اجلاس موضوعاتی چون دلارزدایی دنبال خواهد شد و با همفکری طرفین نقشه راهبردی دراین‌باره دیده خواهد شد.
