دلارزدایی از روابط تجاری تهران- مسکو
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه کرملین در آستانه سفر ولادیمیر پوتین، رییس‌‌جمهور روسیه به تهران گفت که روسیه و ایران به‌تدریج تعامل با دلار را کنار خواهند گذاشت. سخنگوی کرملین در ادامه گفت: روسیه و ایران قادرند برای کاهش پیامدهای تحریم‌های اعمال‌شده علیه خود همکاری کنند. امیدواریم به‌زودی توافق همکاری راهبری گسترده با ایران را امضا کنیم و در این راستا، طرحی برای تهران ارائه کردیم. ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه در تاریخ 19جولای (سه‌شنبه؛ 28تیرماه) به تهران سفر کرده و در یک نشست سه‌جانبه با حضور ابراهیم رئیسی، رییسجمهوری ایران و رجب طیب اردوغان، رییسجمهوری ترکیه شرکت خواهد کرد. درعین‌حال پوتین در جریان این سفر، دیدارهای دوجانبه‌ای با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود خواهد داشت. از سوی دیگر، «یوری اوشاکوف»، دستیار «ولادیمیر پوتین»، رییس‌‌جمهور روسیه روز گذشته (دوشنبه) در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که روسیه برای ارتقای سطح روابط خود با ایران به شراکت راهبردی برنامه‌ریری می‌کند. به نوشته خبرگزاری اسپوتنیک، او گفت که توافق جدیدی میان روسیه و ایران درحال آماده‌سازی است و همچنین در خلال نشست سه‌جانبه تهران قرار است بیانیه مشترکی ازسوی سه کشور منتشر شود که پیش‌نویس آن از قبل آماده شده است. دستیار پوتین درخصوص مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز گفت که روسیه توافق هسته‌ای با ایران را مطابق توافقی که در سال۲۰۱۵ شد، تایید می‌کند.
گام بلند درراستای تعمیق روابط بانکی دو کشور
صالح‌آبادی اواسط تیرماه بود که در رأس یک هیات اقتصادی راهی مسکو شد؛ سفری که در آن با دو معاون نخست‌وزیر و رییس کل بانک مرکزی این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد؛ دیدارهایی که یک خروجی مشخص داشت و آن گام بلند دو کشور درراستای توسعه و تعمیق روابط بانکی تهران و مسکو بود. صالح‌آبادی تاکید کرد: ایجاد بسترهای مالی، یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه اقتصادی به‌شمار می‌رود و هم‌اکنون ایران برای جایگزینی سوئیفت، از سامانه‌های پیام‌رسان بین بانکی بومی استفاده می‌کند و روسیه نیز پیام‌رسان‌های بومی و مالی خود را دارد که می‌تواند مبنایی برای همکاری بانکی بین دو کشور باشد.
حال با گفته سخنگوی کرملین، توافق دو کشور برای دلارزدایی از روابط تجاری تهران - مسکو جدی شده است؛ رویکردی که گفته می‌شود با اجرایی شدن آن و تحقق تسویه مبادلات تجاری با روبل و ریال بستر لازم برای کاسته شدن تقاضا برای دلار دستکم به میزان سالانه سه‌میلیارد دلار خواهد بود. پیش از این مقام معظم رهبری در دیدار با پوتین بر لزوم گسترش همکاری ایران و روسیه تاکید کرده و فرموده بودند که باید تحریم‌های آمریکایی‌ها را با روش‌هایی از جمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادی دو یا چندجانبه، بی‌اثر و آمریکا را منزوی کنیم.
بیش از دو دهه از طرح ایده جایگزینی یورو با دلار در ذخایر ارزی و معاملات بین‌المللی ایران می‌گذرد و ایده حذف دلار سابقه‌ای نزدیک به 23سال دارد، این ایده نخستین بار زمانی طرح شد که بیل کلینتون، رییسجمهوری وقت ایالات‌متحده آمریکا در سال۱۹۹۵ میلادی با صدور دو فرمان اجرایی متعاقب هم ابتدا تجارت این کشور با صنعت نفت ایران و سپس مجموعه تجارت با ایران را ممنوع اعلام کرد. به همین منظور نخستین اقدام اجرایی در این خصوص با کاهش سهم دلار در سبد ارزی ایران صورت گرفت و در سال88 هم رییس دولت دهم، دولت را موظف کرد تا یورو را در حساب ذخیره ارزی کشور نیز جایگزین دلار آمریکا کند.
از ماه‌های پایانی سال96 که بازار ارز دچار شوک قیمتی شد و نرخ دلار روندی صعودی گرفت و شدت گرفتن تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران تا به امروز بحث ایجاد پیمان‌های پولی دوجانبه با کشورهایی که بیشترین رابطه تجاری را با آن‌ها داریم مطرح شده است.
پیمان پولی دوجانبه
پیمان پولی دوجانبه یک کانال امن بانکی بین دو کشور و بدون درگیر شدن ارز ثالث است. در شرایط اعمال تحریم بانکی، پیمان‌های پولی می‌توانند به‌عنوان یک کانال امن و بدون ارتباط با نظام‌های مالی تحت کنترل غرب عمل کنند.
برای انتقال پول بین دو کشور (برای مثال ایران و روسیه)، باید دو مرحله تبدیل ارز صورت گیرد. ابتدا ریال به دلار تبدیل و درنهایت دلار به روبل تبدیل می‌شود که در این حالت، دو مرحله پرداخت کارمزد لازم است. چنانچه از پیمان پولی دوجانبه استفاده شود، تجارت دو کشور ارزان‌تر خواهد بود.
پیمان پولی مسیر جدیدی در کنار سایر روش‌ها برای انتقال پول بین دو کشور است. با استفاده از این روش، تجار بدون نیاز به ارزهای سخت (مانند دلار / یورو) تجارت خود را انجام می‌دهند.
بنابراین پیمان پولی می‌تواند باعث کاهش تقاضا برای دلار و به تبع آن کنترل نرخ دلار در برابر ریال در بازارهای داخلی شود. تنوع‌گرایی در روش‌های پرداخت تجارت خارجی و کاهش ریسک کشور از دیگر دستاوردهای انعقاد پیمان‌های پولی است؛ به‌گونه‌ای که پیمان پولی دوجانبه، روشی جدید است و در کنار سایر روش‌های سنتی، پرداخت‌های خارجی کشور را مدیریت خواهد کرد.
تجارت با ارزهای ملی، کشورها را در برابر اثرات خارجی محافظت می‌کند و از ریسک‌های ناشی از نوسانات نرخ ارز در امان نگه می‌دارد. همچنین استفاده از ارزهای ملی به کاهش کسری بودجه کشورها کمک می‌کند.
اگر روسیه به‌طور جدی برای دلارزدایی از معاملات نفتی خود اقدام کند و سایر کشورها نیز در این زمینه مشارکت و همکاری‌های لازم را انجام دهند، تحول عظیمی در سیستم مالی جهانی به نفع همه کشورها شکل خواهد گرفت. همچنین درصورتی‌که ایران شروع به استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری خود با کشورهای طرف تجاری‌اش کند، آرام آرام وابستگی به دلار از بین می‌رود و نقش ارزهای ملی پررنگ‌تر می‌شود. استفاده از ارزهای ملی ریسک خاصی ندارد و فقط کافی است تا پیمان پولی دوجانبه با تمام کشورهای طرف تجاری به‌درستی اجرا شود و با به‌کاربردن ارزهای ملی در مبادلات این ارزها نیز کاربرد پیدا کرده و معتبر خواهند شد.
موانع سر راه
البته پیش‌ازاین نیز میان تهران - مسکو توافقی انجام شده بود که یکی از بانک‌های روسیه با توسعه صادرات ما سیستمی را مشابه سوئیفت ایجاد کند اما صادرات ایران به روسیه کمتر از واردات است، براین اساس شاید این سیستم به‌خوبی کار نکند. ما باید به‌سمت صادرات کالاهای ارزشمندتر برویم تا از محل تهاتر کالاهای صادرشده نیاز کشور را برطرف کنیم؛ چراکه بانک‌هایی هستند که با اروپا یا آمریکا تبادلات ندارند و می‌توانند این بانک‌ها موردهدف ما باشند؛ بنابراین در پیمان پولی‌ای با روس‌ها عملا برای نوسانات نرخ ارز و کالاها به‌روزرسانی نیاز داریم و ثبات ارز می‌تواند به حفظ بازار منجر شود.
علاوه براین، مشکلاتی نظیر نرخ تورم در کشور و نوسان‌های ارزی، تنش‌های سیاسی و لزوم وجود روابط پایدار با کشورهای طرف قرارداد، مشکلات کلان اقتصادی و نامتناسب بودن نرخ‌های بهره با نرخ‌های کشور طرف پیمان، پایین بودن سطح استانداردهای نظام بانکی، مسائل مربوط به صادرات و واردات، نبود موازنه تجاری با برخی کشورها و نبود هماهنگی کافی بین دستگاه‌های مرتبط با پیمان‌های پولی از موانعی است که مانع تحقق پیمان‌های پولی دوجانبه و کارایی آن برای کشورها می‌شود.
