روز گذشته (سه‌شنبه) و مصادف با سه‌شنبه‌های نظارتی مجلس، نمایندگان در صحن علنی طبق روال معمول موارد نظارتی ازجمله سوال از وزرا و تحقیق و تفحص را در دستورکار خود قرار دادند. این‌بار قرعه به نام وزیر امورخارجه افتاد تا با حضور در پشت تریبون مجلس، پاسخگوی سوالات نمایندگان درباره موضوعاتی همچون سدسازی ترکیه روی رودخانه‌های دجله و ارس باشد. بر همین اساس، محمدباقر قالیباف، رییس مجلس جلسه دیروز را رأس ساعت8 و 32 دقیقه و با حضور 233نفر از نمایندگان، آغاز کرد.
 
امیرعبداللهیان: سدسازی‌های ترکیه برای ایران قابل‌قبول نیست
 مساله اصلی که وزیر امورخارجه را دیروز به مجلس کشاند، سدسازی ترکیه بر رودخانه ارس و دجله و پیامدهای زیست‌محیطی خطرناک آن ازجمله بروز ریزگردها در ایران بود. بر همین اساس، جلال محمودزاده، نماینده مهاباد، این سوال را از وزیر امورخارجه پرسید: «دلیل عدم اعلام‌نظر رسمی و عدم اعتراض در رابطه سدسازی بی‌رویه دولت ترکیه روی رودخانه‌های مرزی دجله و ارس و اینکه چرا در رابطه با مفاد سند ۲۵ساله چین و ۲۰ساله روسیه برای نمایندگان مجلس و مردم ازسوی وزارت امورخارجه شفاف‌سازی صورت نمی‌گیرد». امیرعبداللهیان نیز در دفاع از خود و پاسخ به سوال محمودزاده، با بیان اینکه برای جمهوری اسلامی ایران قابل‌قبول نیست که کشور دوست و همسایه ما اقداماتی را در حوزه سدسازی انجام دهد که با توجه به شرایط زیست‌محیطی که در منطقه حاکم است، باعث ایجاد مشکلاتی برای مردم ما و منطقه شود، گفت: «من این موضوع را در ماه‌های گذشته حداقل سه‌بار در دو دیدار حضوری در نیویورک و تهران و در تماس تلفنی با وزیر امورخارجه ترکیه مطرح کردم و از وی خواستم تا به رسم همسایگی توجه جدی نسبت‌به سدسازی‌ها روی رودخانه ارس انجام دهد». در ادامه نماینده مهاباد از پاسخ‌های وزیر امورخارجه به‌صورت مشروط قانع شد و تاکید کرد: «امیرعبداللهیان باید قول بدهد که گزارش‌های دوماهه و سه‌ماهه از روند پیگیری این موضوع بسیار مهم به رییس مجلس و کمیسیون تخصصی کشاورزی ارایه دهد».
 
قالیباف: باید بحث حقابه‌های موجود را پیگیری کنیم
بعد از بررسی سوال نماینده مردم مهاباد از وزیر امورخارجه درباره دلیل عدم اعلام نظر رسمی و عدم اعتراض در رابطه سدسازی بی‌رویه دولت ترکیه بر رودخانه‌های مرزی دجله و ارس، قالیباف، رییس مجلس طی نطقی اظهار کرد: «موضوع آب مخصوصا در کشورمان و در منطقه از اولویت‌های مهم است و ما نسبت‌به بحث آب نگاه امنیت ملی داریم». قالیباف اضافه کرد: «نه‌تنها مجلس، بلکه تمام قوا و مردم شاهد شرایط محیط‌زیستی و کمبود آب هستند و وزارت امورخارجه و سایر سازمان‌های مربوطه باید کمک کنند تا مشکل و بحث حقابه‌های موجود را پیگیری کنیم».
 
امیرعبداللهیان: طالبان اگر حقابه ایران را ندهد، از مسیرهای قانونی استفاده می‌کنیم
البته سوال از وزیر امورخارجه به مساله سدسازی ترکیه ختم نشد. حبیب‌الله دهمرده، نماینده زابل نیز امیرعبداللهیان را درباره اینکه چرا تاکنون در رابطه با رودخانه‌های مرز شرقی ازجمله رودخانه هیرمند، علی‌رغم تذکرات فراوان، نطق‌ها و مکاتبات اقدام جدی صورت نگرفته است، مورد سوال قرار داد. دراین‌باره نماینده زابل گفت: «خشکسالی سیستان‌وبلوچستان موجب مهاجرت مردم شده و دولت هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه‌ای برای نگهداشت مردم تاکنون انجام نداده است». امیرعبداللهیان بار دیگر پشت تریبون مجلس قرار گرفت تا توضیحات خود درباره سوال دهمرده را ارائه دهد. وزیر امورخارجه با ابراز گلایه از طالبان در مدیریت حقابه هیرمند به نفع ایران، گفت: «از هیات حاکمه موقت افغانستان درباره حقابه ایران از هیرمند رضایت نداریم، چراکه این هیات می‌توانست بهتر از این عمل کند». وی درعین‌حال با بیان اینکه تامین حقابه ایران از هیرمند نقش تعیین‌‌کننده در سیاست راهبردی ما نسبت‌به هیات حاکمه افغانستان دارد، تصریح کرد: «اگر هیات حاکمه موقت افغانستان حقابه ایران را ندهد، از تمام مسیرهای قانونی و بین‌المللی استفاده می‌کنیم». امیرعبداللهیان درعین‌حال بیان کرد: «از زمانی که توفیق فعالیت در مجلس را داشتم چندین بار با آقای دهمرده پیرامون این موضوع گفت‌وگوهای مفصلی داشتیم، از همان زمان نیز هر آنچه از دستم برآمد انجام دادم، ضمن آنکه باید به این نکته اشاره کنم تلاش‌هایی که وی و سایر نمایندگان مجلس درخصوص هیرمند انجام می‌دهند حتما برای ما یک ظرفیت خوبی را در جهت پیگیری‌ این موضوع فراهم می‌کند». درنهایت نماینده زابل به‌صورت مشروط از پاسخ‌های وزیر امورخارجه قانع شد و گفت: «نامه‌های بسیار زیادی به شورای عالی امنیت ملی از جنس انتقال آب از دریای عمان، سرمایه‌گذاری روی آب‌های ژرف، جلوگیری از رسوب‌گذاری‌ها و بارورسازی ابرها ارسال شده است. اگر وزیر امورخارجه قول می‌دهند که مسائل را پیگیری کنند سوال خود را به رأی نمی‌گذارم».
 
ترکیه چه بلایی سر غرب آسیا می‌آورد؟
دلیل اصلی‌ای که باعث شد نمایندگان مجلس وزیر امورخارجه را برای پاسخ به بهارستان دعوت کنند، گردوخاک‌های شدید در شهرهای سراسر کشور است که هوا را طی هفته‌های گذشته برای بسیاری از گروه‌های سنی ناسالم کرده است. بنابر تصاویر ماهواره‌ای و نظر کارشناسان، منشأ گردوخاک‌های اخیر، در دو کشور عراق و سوریه است اما درواقع، جواب چرایی تشکیل کانون گردوخاک در عراق و سوریه را باید در ترکیه یافت. در همین باره، ویسل اروغلو، وزیر آب و جنگلداری ترکیه در سال1396 اعلام کرد که تعداد 727سد تاکنون در ترکیه ساخته ‌شده است و با تکمیل سدهای در دست‌ ساخت، تعداد آن‌ها در پنج سال آینده (سال1402) به دوبرابر خواهد رسید. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه آبان سال گذشته، سد «ایلی سو»، دومین سد بزرگ ترکیه بعد از سد «آتاتورک» را افتتاح کرد. ظرفیت ایلی‌سو سه برابر «کرخه» به‌عنوان بزرگ‌ترین سد ایران است. ظرفیت سد آتاتورک (بزرگ‌ترین سد ترکیه و قاره اروپا) هم به‌اندازه مجموع تمام سد‌های ایران است. سد آتاتورک بر فرات و سد «ایلی‌سو» روی دجله بسته شده است. ‏سد آتاتورک 75درصد آب فرات را ذخیره می‌کند و سد ایلی‌سو نیز مانع ورود قریب به 60درصد منابع آبی به عراق می‌شود. ایلی‌سو یکی از 22سدی است که ترکیه ذیل پروژه «آناتولی جنوب‌شرقی» با نام اختصاری گاپ(GAP)  ساخت. گاپ، بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه تاریخ جمهوری ترکیه است. این پروژه به‌مثابه یک سلاح زیست‌محیطی مهلک علیه کشورهای غرب آسیاست. درصورتی‌که پروژه «گاپ» به سرانجام برسد، عراق، سوریه و درنهایت بخش‌هایی از تالاب «هورالعظیم» خوزستان خشک خواهند شد.
 
اهمال تاریخی هیات‌های حاکمه در افغانستان در اجرای معاهده سال 1351
ابرپروژه‌های آنکارا در حوزه سدسازی که خشکسالی و گرد و خاک حاصل از آن نفس مردم منطقه غرب آسیا ازجمله ایران را گرفته، تنها موضوعی نیست که مسوولان امر ازجمله در دولت و مجلس دغدغه آن را دارند. موضوع دیگر بسیار مهم که مردم مرزهای شرقی کشورمان را با معضل همیشگی کم‌آبی و بی‌آبی مواجه ساخته، بلاتکلیفی حقابه ایران از رودخانه هیرمند در مرز میان ایران و افغانستان است. بلاتکلیفی حقابه ایران از هیرمند، موجب شد تا محمد مخبر، معاون اول رییس‌جمهوری چندی پیش طی دستورات جداگانه خطاب به وزیر امورخارجه و معاون بین‌الملل و همکاری‌‌های منطقه‌‌ای معاون اول، خواستار پیگیری مجدانه برای تامین حقابه هیرمند از دولت مستقر در افغانستان شود. مخبر پس از گزارش نماینده اعزامی خود به استان سیستان‌‌وبلوچستان و بازدید از چاه نیمه‌های چهارگانه مناطق مرزی سیستان تاکید کرد: «دولت مستقر در افغانستان باید به این حقابه که طبق توافق‌های معتبر بین‌المللی، متعهد به رهاسازی آن برای بهره‌مندی مردم استان سیستان‌وبلوچستان است، پایبند باشد و هرچه سریع‌تر این موضوع را حل کند. معاون اول رییس‌جمهور همچنین از وزارت نیرو خواست تمهیدات لازم را برای پیشگیری از بروز مشکلات در تابستان امسال برای تامین آب شرب مردم این منطقه در نظر بگیرد». پیش از دستور مخبر البته امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه هیات حاکمه سرپرستی افغانستان طی گفت‌وگوی تلفنی حسین امیرعبداللهیان‌(به تاریخ 29 فروردین 1401)، موضوع حقابه ایران از هیرمند را مورد توجه قرار داده و از اعزام هیات تخصصی ایران بدین منظور به افغانستان استقبال کرده بود اما با وجود این، طالبان تا الان اقدام عملی برای دادن حق ایران انجام نداده است.
یکی از آثار جدی عملیاتی نشدن حقابه ایران از هیرمند، خشک شدن تدریجی دریاچه هامون در ایران است. خشک شدن تدریجی این دریاچه که از اوایل دهه 70 شمسی آغاز شده و در سال‌های اخیر با شدت بیشتری پیش رفته، زمینه تغییرات منفی زیست‌بوم منطقه را مهیا کرده است. خشک شدن هامون، علاوه بر ایجاد آسیب‌های گسترده به اقتصاد ایران و افغانستان زمینه بروز آسیب‌های گسترده محیط‌زیست منطقه را مهیا کرده و مرگ میلیون‌ها موجود زنده ساکن در این منطقه را رقم زده است. همچنین افزایش مشکلات ناشی از تولید ریزگرد نیز زندگی مردم در دو سمت مرز را با تهدید مواجه می‌کند. اهمال تاریخی هیات‌های حاکمه در افغانستان ازجمله طالبان در دادن حقابه ایران از هیرمند درحالی است که کشورمان طبق توافق دو کشور در اسفند 1351(موسوم به هویدا- شفیق) باید در هر ثانیه 26مترمکعب (معادل 850میلیون مترمکعب در سال) از آب سد کجکی این رودخانه سهم داشته باشد.