«رود ارس» شاهرگ حیاتی منطقه شمال‌غرب ایران است. ارس که با همین نام نیز در کشور‌های همجوار شناخته می‌شود، از دامنه شمالی کوه‌های بینگول داغ استان ارزروم ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی طولانی با پیوستن رود «آخوریان» به آن، مرز مشترک میان ترکیه و ارمنستان را تا آذربایجان (نخجوان) ترسیم می‌کند. سپس در شمال‌شرقی روستای «دیم‌قشلاق» وارد ایران می‌شود و در مرز ایران با ارمنستان و آذربایجان امتداد می‌یابد. سپس در منتهی‌الیه شمالی منطقه مغان وارد جمهوری آذربایجان می‌شود و درنهایت در پیوند با رود «کورا» به دریای خزر می‌ریزد. بنابر آمار‌ها، حجم متوسط سالانه آب جاری رودخانه ارس در 30سال گذشته، ۱۰.۵میلیارد مترمکعب است (بنا به آمار منابع پژوهشی ترکیه، ۱۳میلیارد مترمکعب) که از این مقدار چهارمیلیارد مترمکعب از ترکیه، دومیلیارد مترمکعب از ارمنستان، دو میلیارد مترمکعب از جمهوری آذربایجان و ۲.۵میلیارد مترمکعب از ایران سرچشمه می‌گیرد. هریک از کشور‌های حوضه آبی ارس، سد‌هایی را در مسیر این رود احداث کرده‌اند که از مهم‌ترین این سد‌ها به سد آخوریان (مشترک میان ارمنستان و ترکیه)، سد‌های ارس و خداآفرین (مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و آذربایجان) می‌توان اشاره کرد. هرچند این سد‌ها نیز نگرانی‌هایی را برای دوستداران محیط‌زیست و ارس به وجود آورده‌اند اما به‌واسطه نقش آن‌ها در کنترل سیلاب‌ها، حیات تاریخی این رود را مورد تهدید قرار ندادند.
با گذار از یک برهه تاریخی کوتاه حالا به نظر می‎ رسد با وقوع جنگ دوم قره‌باغ، منطقه قفقاز به‌آرامی به سمت تجربه گفتمان و نگاه جدیدی متمایل می‌شود که مهم‌ترین مشخصه آن می‌تواند ارتقای مباحث سیاسی و امنیتی باشد که نشانه‌های اولیه آن در تحلیل‌های داخلی و خارجی بروز یافته است. در این میان و جدا از مسائل سیاسی، امنیتی و اقتصادی، برخی تحولات جغرافیایی و زیست‌محیطی نیز می‌تواند چشم‌انداز تحولات در مرز‌های شمال‌غربی را نیازمند دقت بیشتری کند. موضوع حق‌آبه رود ارس ازجمله این مسائل است و به‌قدری اهمیت دارد که دادستان کل کشور در نامه‌ای به وزیر نیرو، دستور پیگیری احقاق حقوق مکتسب حقابه ایران از رودخانه مرزی ارس را صادر کرد.
محمدجعفر منتظری در نامه‌ای به علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو
 با توجه به گسترش ریزگردها در مناطق غربی و جنوبی دستور داد تا موضوع احقاق حقوق مکتسب حقابه ایران از رودخانه مرزی ارس را مستمرا و با جدیت پیگیری کنند.
او در این نامه با توجه به اقدامات دولت ترکیه در بالادست رودخانه مرزی ارس، تاکید کرد: اقدام کشور ترکیه با احداث سدهای متعدد در بالادست رودخانه مرزی ارس و دیوارکشی در نقطه صفر مرزی، باعث کاهش دبی رودخانه مذکور و مسدود شدن کلیه مسیل‌ها و گذرگاه‌های آب روان در منطقه و متعاقبا گسترش ریزگردها از مناطق غربی و جنوبی کشور شده است.

دادستان کل کشور همچنین در این نامه عنوان کرد: ضروری است دستگاه‌های متولی ازجمله وزارت نیرو و امورخارجه موضوع احقاق حقوق مکتسب حق‌آبه ایران از رودخانه مرزی ارس را مستمرا و با جدیت پیگیری کنند تا شاهد ضررهای جبران‌ناپذیر برای اقتصاد، کشاورزی، حیات آبزیان و شرب هموطنان عزیز ساکن در پایین‌دست نباشیم.
منتظری با اشاره به مساعد شدن شرایط جوی دستور داد تا اقدامات اشاره‌شده را پیگیری و مراتب را به دادستانی گزارش کنند.
ضرورت حضور قدرتمند دیپلماسی بین‌المللی برای حل ماجرای حق‌آبه
در ماجرای احیای حق ایران در حق‌آبه‌ها ازجمله حق‌آبه رود ارس آنچه بسیار اهمیت دارد، ورود پرقدرت و موثر نهاد دیپلماتیک کشور یعنی وزارت خارجه است که با همکاری سازمان‌های دیگر ازجمله محیط‌زیست بتوانند آن را حل‌وفصل کنند.
محسن موسوی خوانساری، کارشناس حوزه آب دراین‌باره به «صبح‌نو» می‌گوید: بحث آب‌های مرزی و فراسرزمینی دو بحث است؛ یکی آب‌هایی که وارد ایران می‌شوند و دیگر آب‌هایی که خارج می‌شوند. درمورد طرح‌های مرزی که آب وارد ایران می‌شود (نه آنجایی که آب خارج می‌شود) مشکلات جدی وجود دارد. رودخانه هیرمند، در حوزه هامون و همین‌طور رودخانه هریرود در خراسان رضوی و یکی نیز ارس که از طریق شمال غرب وارد ایران می‌شود، رودخانه‌های بسیار مهمی هستند که دیپلماسی آب ایران درمورد همه آنان بسیار ضعیف عمل کرده است. این مساله هم به این دولت و دولت قبل و دولت‌های قبل‌تر ربطی ندارد، همگی آنان در مساله دیپلماسی آبی ضعیف بوده‌اند و همچنان نیز این وضعیت ادامه دارد و ما درحال ازدست‌دادنِ داشته‌های‌مان هستیم.
او ادامه می‌دهد: دیپلماسی آب، یک روند مدت‌دار و زمان‌بر است و محدود به این دولت و آن دولت نمی‌شود و باید ادامه داشته باشد؛ به این صورت که چون حوزه آبی ما مشترک است باید جمع مشارکتی از کشور‌های درگیر تشکیل شود و مرتب جلسه برگزار شود؛ به‌عنوان مثال درباره حوزه هریرود که از افغانستان می‌آید، مدام باید جلسه تشکیل می‌دادیم و تازه این مربوط به ۳۰سال قبل است.
به گفته این کارشناس؛ همیشه ایران به مساله «ارس» اینطور نگاه کرده که ما هستیم و دولت آذربایجان و دولت ارمنستان و پروتکلی نیز وجود دارد که از زمان روس‌ها که گفته نصف آب مال ما، نصف آب مال شما! ولی اصلا قضیه اینطور نبوده است و ایران دقت نکرد که سرشاخه‌های «ارس» از ترکیه منشعب می‌شود و ترکیه نیز به‌تازگی دو سد در استان کارس درحال احداث دارد؛ به نام‌های «کاراکایا» و «کاراکوت». این دو سد در مجموع بیش از دومیلیارد مترمکعب آب را برای توزیع تنظیم می‌کنند و حالا خطر بزرگی ارس را تهدید می‌کند. حق‌آبه‌ای که سهم ایران در«ارس» است و با کشور آذربایجان باید تقسیم شود، یک‌میلیاردو 800میلیون مترمکعب است که همین اندازه نیز سهم باکو است.
خوانساری با بیان اینکه دیپلماسی آب ایران ضعیف است و ما داشته‌های‌مان را از دست دادیم، اضافه می‌کند: ایران در مجموع بیش از یک‌میلیارد و 800 میلیون مترمکعب آب در سه استان شمال‌غربی خود نیاز دارد. موازی آن، دولت آذربایجان نیز به این آب نیاز دارد و مشکل اینجاست که ما از جای دیگر امکان تامین آب نداریم ولی دولت باکو در کشور خود رودخانه‌هایی دارد که شاید با کمبود آب در «ارس» مشکلی برایش ایجاد نشود ولی ما از جانب سدسازی در ارس، متضرر اول هستیم. ما باید در این منطقه، مدیریت حوزه آبی کشور‌های مشترک را به نام ایران، ارمنستان، آذربایجان و ترکیه شکل می‌دادیم اما متاسفانه این کار را نکردیم و مذاکره نیز نمی‌کنیم. حالا نیز شنیده‌ها حاکی از آن است که در ترکیه دو سد دیگر نیز در حال احداث است که شاید منابع عظیم آبی ما را تحت‌تاثیر قرار دهد. باید زودتر دست‌به‌کار شویم.