ابزار راستی‌آزمایی آمار « وی‌اودی»ها را نداریم
پیدایش ساترا
رییس سازمان صداوسیما در شهریور ۱۳۹۴ بر اساس ابلاغیه‌ای که توسط رهبری به ریاست‌‌جمهوری به عنوان رییس مرکز ملی فضای مجازی ارسال شده است، سازمانی را به عنوان سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی تشکیل می‌دهد که به اختصار ساترا شناخته میشود. به عبارت دیگر یک بال دیگر در کنار بال تولیدی صداوسیما اضافه شد و آن بال تنظیم‌گری حوزه صوت و تصویر فراگیر بود. با ورود به سال ۹۶ فعالیت ساترا بیشتر از پیش به چشم آمد. ساختمان از‌کارافتاده سروش سیما (متعلق به صداوسیما) باز‌‌سازی شد و تابلویی تحت عنوان طولانی «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» روی آن نقش بست تا مشخص شود که مقر جدید ساترا اینجاست. سازو‌کار این ساختمان 10طبقه که در جوار متروی مفتح وجود دارد، به‌تدریج مشخص‌تر شد و در بهار سال ۹۷ بود که مجلس با تصویب لایحه‌ای، حیطه قدرت و اختیار این سازمان را به‌طور شفاف معین ساخت. طرح کمیسیون فرهنگی مجلس به این صورت بود که تمامی امور صوت و تصویر در فضای مجازی یا به بیانی بهتر را سازمان ساترا معرفی کرد و به بیانی دقیق‌تر اعلام شد که مرجع تصمیم‌گیری درباره صوت و تصویر فراگیر این نهاد خواهد بود. با تاکید قوه قضاییه بر این موضوع، نقش ساترا بیش از همیشه پررنگ و جدی گرفته و در واقع اعلام شد از این پس همه رسانه‌ها تحت تنظیم گری صداوسیما محسوب میشوند و با مجوز و نظارت آنها باید صوت و تصویر منتشر کنند و اگر صداوسیما تشخیص دهد این محتوا مناسب نیست، باید محتوایشان را نیز حذف کنند. این در حالی است که رسانه‌ها در فرایندی سابقه‌مند تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد فعالیت میکنند و اساسا انتشار صدا و تصاویر در ماده یک قانون مطبوعات مصوب 1388 مجلس شورای اسلامی، جزو تعریف رسانه‌ها آمده است.
فقط نظارت محتوا
اخیرا سامانه‌ها درباره میزان موفقیت یا استقبال از تولیدات‌شان آمارهایی منتشر میکنند. نماوا مدعی شد «قورباغه» در یک قسمت 40میلیون دقیقه تماشا شده یا فیلیمو خبر یک میلیارد دقیقه تماشا را برای سریال «آقازاده» منتشر کرد. آیا این آمار و ارقام نجومی واقعی است یا صرفا یک ترفند تبلیغاتی؟ آیا این آمارها قابلیت راستی‌آزمایی دارند؟ زمان تماشا، تعداد کلیک‌ها، تعداد کاربران و...
...چقدر است؟ به نظر می‌رسد این آمارها ادعاهایی یکطرفه است که مخاطبان یا حتی ساترا قابلیت بررسی و تایید آن را ندارند. ساترا تا چندی پیش درگیر دعوای فنی و حقوقی با ارشاد بر سر محدوده مسوولیت بود اما حالا که مشکلات برطرف و وظایف ساترا مشخص شده است، قاعدتا این مجموعه باید نظارتی فنی بر این حوزه داشته باشد؛ یعنی در ضمن حمایت همه‌جانبه از پلتفرم‌ها، سوی دیگر ماجرا که مخاطبان هستند را نیز در نظر بگیرد. این مجموعه درابتدا به‌دلیل دغدغه‌ها و حساسیت‌های موجود بیشتر با هدف نظارت محتوایی وارد شد اما به نظر می‌رسد نباید تمرکزش را صرفا محدود به این مساله کند. در مطالعات سال۲۰۱۸ اروپا مشخص شده تقریبا از هر پنج رسانه صوت و تصویر فراگیر اصلی در اروپا چهار مورد آمریکایی است و این ضرورت اهمیت حفاظت از رسانه ایرانی را برای حفاظت از فرهنگ کشور نشان می‌دهد.
علی سعد، معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر ساتراست. برای پاسخ به سوالات‌مان با او گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
هدف‌مان تضعیف سامانه‌ها نیست
آقای سعد! اخیرا سامانه‌های آنلاین پخش محتوا آمارهایی درباره میزان مخاطب و تماشای محصولات‌شان منتشر کرده‌اند؛ آیا این آمار قابلیت راستی‌آزمایی دارند؟
خیر، تا این لحظه ساترا ابزاری برای تایید یا رد این آمارها ندارد. ساترا سازمانی تازه‌تاسیس است و طبیعتا برای اشراف کامل به مسائل به زمان نیاز دارد. برای مثال در روسیه رگولاتور آنجا از رسانه‌ها ای‌پی‌آی می‌گیرد تا بتواند آمارهای آنها را صحت‌سنجی کند.
درواقع به‌نوعی بتواند تحلیل درستی از بازار داشته باشد. درست است؟
دقیقا! از این طریق بتواند تحلیل درستی از بازار داشته باشد و بداند هرکدام از بازیگران این حوزه چه شرایطی دارند. این مساله به جلوگیری از انحصار هم کمک میکند. آنها بررسی میکنند که وقتی یک رسانه درصد بالایی از بازار را تسخیر میکند، قوانین و اقدامات ضدانحصار شامل آن میشود.
آیا کاهش تولید سریال در شبکه نمایش خانگی در ماه‌های اخیر به‌دلیل ورود ساتراست؟
اگر موضوع صحبت، محصولات منتشرشده روی سی‌دی و دی‌وی‌دی است که متولی آن وزارت ارشاد است، ولی سایر محصولات که در رسانه‌‌‌های صوت و تصویر فراگیر منتشر میشوند، مسوولیت‌شان با ساتراست. حال در پاسخ شما باید عرض کنم خیر، بحث تولید در شبکه نمایش خانگی با ساترا نبوده و نیست. مجوز تولید با ما نیست. موافقتنامه کلی انتشار که تعیین‌کننده شرایط پخش در رسانه‌‌‌های صوت و تصویر است، بر عهده ساترا قرار دارد.
این رویه باعث پیچیدگی نمی‌شود؟ ممکن است محصولی با مجوز ساخته شود ولی برای انتشار از فیلتر شما رد نشود؟
هر محتوای نمایشی فیلم و سریال برای طرح در شورای موافقتنامه کلی انتشار نیاز به مجوز ساخت دارد. اصلاحات معدودی در مورد سریال «قورباغه» با توجه به ارجاع دیرهنگام به ساترا پیشنهاد شد كه بر اساس کد‌‌های محتوایی و با هدف حفاظت از ارزش‌‌‌های فرهنگی انجام شده است. اقدام مناسبی که به طور جدی از سوی ساترا پیگیری شد، موضوع افزایش رده‌بندی سنی به 18 سال با هدف حمایت از کودکان و نوجوانان به‌عنوان اقشاری که بیشتر در معرض آسیب هستند، بود.
پس با توضیحات شما، ساترا فقط در بخش انتشار یک محصول و آن هم در بحث محتوایی ورود میکند؟
ساترا با محصول و تولیدکننده محتوا ارتباط مستقیم ندارد. طرف ساترا، مدیر رسانه‌‌‌های صوت و تصویر فراگیر هستند. هر آنچه در این رسانه‌ها منتشر میشود، با مسوولیت مدیر رسانه صوت و تصویر است. برای موافقتنامه کلی انتشار، بیش از 10 آیتم را بررسی می‌کنیم؛ مواردی مثل مالکیت فکری یا منبع درآمدی تعریف شده‌اند اما این مسائل را براساس شکایت مدنظر قرار می‌دهیم؛ مثلا اگر درباره مالکیت فکری شکایتی باشد، باید موضوع حل شود.
شما از نهادهای مسوول استعلام می‌کنید؟
بله! استعلام می‌کنیم و براساس آن در شورای موافقتنامه کلی انتشار جمع‌بندی میشود.
آیا در منشا مالی پروژه‌ها هم ورود می‌کنید؟
این هم فعلا بر مبنای شکایت است. اگر نهادی به ما موردی را منتقل کرده باشد، مدنظر قرار می‌دهیم. طبیعتا فعلا در دوران بلوغ و تکمیل‌شدن هستیم. امیدواریم سامانه‌ای راه‌اندازی شود که تمام این استعلام‌ها در آن به‌صورت یکپارچه صورت گیرد.
برخی مدعی‌اند ساترا آمد که رشد
« وی‌اودی»ها را درمقابل تلویزیون محدود کند؛ آیا هدف شما این است؟
از همان ابتدا این بحث را مطرح کردند اما عملکرد ساترا در این یکی، دو سال نشان می‌دهد خروجی ما کاملا خلاف‌نظر منتقدان است. به بیش از ۱۵۰ رسانه مجوز فعالیت داده‌ایم و رسانه‌ای نبوده که درخواست بدهد و الزامات را داشته باشد ولی نتواند مجوز بگیرد. نگاه ساترا این است که رقیب ما رسانه‌‌‌های خارجی هستند. تمام رسانه‌‌‌های داخلی با هدف تأمین نیاز مخاطب داخلی باید چند برابر وضع موجود تلاش کنند. ما به دوگانه رسانه داخلی و رسانه خارجی معتقدیم و مابقی دوگانه‌‌‌سازی‌‌هایی که انجام میشود، از اساس انحرافی است.
در حوزه سریال‌ها آماری دارید؟
در این مدت کوتاه فقط سریال «قورباغه» طرح شده و مجوز گرفته است. در سایت ما اطلاعات به صورت شفاف منتشر شده است که بیش‌از ۱۰برنامه از ما مجوز گرفته‌اند.
معمولا پروسه دریافت مجوز برای یک محصول چقدر است؟
باز هم یاد‌آوری می‌‌کنم که طرف ساترا، رسانه صوت و تصویر فراگیر است، ولی محتواهایی که به درخواست رسانه برای دریافت موافقتنامه کلی مطرح میشود، با پروسه ساده‌تری نسبت به ارشاد روبه‌رو میشود و در یک بازه زمانی 40 تا 50 روزه که پاسخ استعلام‌ها نیز دریافت شده باشد، موافقت یا عدم‌موافقت اعلام میشود.
وقتی یک سریال برای انتشار به شما ارائه میشود، آن را قسمت به قسمت نظارت و تایید می‌کنید؟
کارگزاریهایی خارج از ساترا مسوولیت نظارت و تایید را دارند. برای جلوگیری از عریض و طویل‌شدن سازمان این کار را برون‌سپاری کردیم؛ البته ما خودمان روی کار کارگزاری نظارت می‌کنیم. اگر روی خروجی‌های این کارگزاری‌ها مساله یا حاشیه‌ای به‌وجود بیاید، ما آن را به شورای محتوایی خودمان ارجاع می‌دهیم و براساس نتیجه این شورا با کارگزاری برخورد می‌کنیم.
تایید محتوای فیلم‌ها و سریال‌های خارجی « وی‌اودی»ها هم با شماست؟
پروسه تایید برنامه‌های غیرایرانی متفاوت است. برای خارجی‌ها دستورالعمل‌ها را به رسانه‌ها اعلام کرده‌ایم. رسانه براساس اصل جهانی مسوولیت پلتفرم عمل خواهد کرد. در عین حال برنامه‌‌ای برای استفاده از ابزار کارگزاری برای کمک به بهبود کیفیت محتوایی رسانه‌ها داریم که همانند کارگزاریهایی که در حال حاضر فعال هستند، خارج از ساترا و بدون ورود مستقیم ساترا انجام میشود.
در موضوع اکران آنلاین به‌خصوص بلیت، شما دخالتی دارید؟
این هم از پدیده‌های جدیدی بود که به‌خاطر کرونا به‌طور ویژه رخ داد و طبیعتا نیاز به کامل‌شدن پروسه دارد. در اکران آنلاین موفق شدیم در تلویزیون برای محصولات تبلیغات بگیریم. خیلی‌ها فکرش را هم نمی‌‌کردند که صداوسیما تبلیغات این بخش را انجام دهد. در بخش دیگر رسانه‌ها را ملزم کردیم که اکران انحصاری نداشته باشند. کپی‌رایت فیلم‌ها قبلا به‌صورت دیجیتال خریداری شده بوده و الان در قالب اکران آنلاین درآمده است. طبیعتا ارزش آن بالاتر رفته، پس شرط آن این شد که لااقل سه رسانه دیگر هم بتوانند فیلم را اکران کنند. درباره «خروج»، «طلا» و... این اتفاق رخ داد. این اقدام برای کمک به رشد دیگر رسانه‌ها بود.
در مطالعات سال۲۰۱۸ اروپا مشخص شده تقریبا از هر پنج رسانه صوت و تصویر فراگیر اصلی در اروپا چهار مورد آمریکایی است و این ضرورت اهمیت حفاظت از رسانه ایرانی را برای حفاظت از فرهنگ کشور نشان می‌دهد