فیلسوف صدرایی
جایگاه سیاسی این فقیه عالیقدر در زمانه‌های مختلف انقلاب اسلامی آنچنان برجسته است که شاید کمتر به موضوع جایگاه این بزرگوار در علم و فلسفه پرداخته شده باشد در صورتی که همین موضوعات سیاسی هم سرمنشا گرفته از بینش علمی این فقیه عالیقدر بوده است.
آیت‌الله؛ متفکر و مماس علوم انسانی بودند
مهدی جمشیدی، پژوهشگر و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با روزنامه «صبح‌نو» درباره جایگاه علمی این عالم و فیلسوف عالیقدر گفت: به نظرم مسائل فکری ای که موجب تمایز بخشی ایشان از دیگران شده چهار خصوصیت منحصر به‌فرد ایشان است؛ اول اینکه ایشان موفق شد فلسفه اسلامی را به علوم انسانی ترجمه و تبدیل کند. پیش از ایشان و همزمان با ایشان علوم انسانی متوقف در حوزه مبانی بود و ترجمه و تبدیل به علوم انسانی نشده بود. به‌عنوان مثال در فلسفه اسلامی نظریه سیاسی یا نظریه فرهنگی بر نخاسته بود و صرفا مبادی فلسفی آموزش داده می‌شد و در حول آن بحث می‌شد و هیچ فلسفه اضافه‌ای بر آن تدریس نمی‌شد. برخی تصور داشتند که گویا فلسفه اسلامی به صورت ذاتی عقیم است و قدرت ترجمه و تبدیل ندارد. آیت‌الله مصباح نشان داد این قابلیت وجود دارد اما باید تلاش صورت گیرد و از حوزه انتزاعی پا فراتر گذاشته شود.
وی افزود: من ایشان را متفکر و مماس علوم انسانی می‌دانم. متفکران دینی اغلب این طور هستند که در حوزه علوم انسانی متصل و محدودند. با علوم انسانی جدید و با موضوعات آن محدود شده‌اند. آقای مصباح توانسته بود با چند شاخه از علوم انسانی ارتباط نزدیک معرفتی پیدا کند و از مسأله و پرسش‌های آن اطلاعات بسیار نزدیکی را کسب نمایند. بنابراین تفکرات ایشان رنگ و بوی انسانی دارد. ایشان یک متفکر فلسفی مطلق نیست پس دومین مشخصه ایشان این است که نسبت به علوم انسانی بیگانه نیستند و موضوعات آن‌ها را درک کردند و در باب آن نظر دادند.
جمشیدی در ادامه خاطرنشان کرد: خصوصیت سوم در آثار و تفکر ایشان این است که با اینکه ایشان متفکر دینی است اما استدلال ایشان جنبه عقلی بسیار قوی دارد. ما عقل را هم یکی از قدرت‌های دینی می‌دانیم اما مقصود این است که علت استدلال‌های درون دینی به این معنی خاص تفکر وادبیات ایشان نیست و ایشان مرتب می‌تواند در عالم علوم انسانی عقلی بیندیشد. بست و امتداد دهد در حالی که بعضی دیگر هستند که چون علت مباحث عقلی در اصول و رشته آن‌ها بسیار زیاد است از این جهت امکان گفت‌وگوهای بینابینی در مورد اندیشه‌های آنان میسر نیست.
وی تاکید کرد: برخلاف تصور رایج که نگاه ایشان را به علوم انسانی محدود به جهان علم می‌کنند و ایشان را متفکری بریده از عالم علم و معرفت اندیش قلمداد می‌کنند از قضا ایشان یک متفکر اجتماع اندیش است و به جهان غیر از علم بها می‌دهد و گفتار انتقادی را که به آن ساخته و پرداخته است می‌پردازد. در حالی که برخی اگر در باب علم سخن می‌گویند استدلال‌های‌شان محسور به جهان علم است و جهان علم را محدود می‌دانند در حالی که ایشان چنین مبنایی را ندارند و برخلاف این تصور آنچه که موجب شده است بخشی از جریان‌های فطری با ایشان دست به گریبان شوند و متاسفانه از ایشان چهره منفی بسازند و این تصور را در افکار عمومی نسبت به ایشان ایجاد کنند همین خصوصیت است که ایشان از جهان علم پا را فراتر گذاشته و موانع و مسیرهای معرفتی را جمع کرده است و این اظهار‌نظرها دشمن تراش است ایشان در مقابل کسانی با این نوع ادبیات قرار می‌گیرد در حالی که بقیه متفکران این حوزه به‌دلیل اینکه با عالم عین و ساختارهای اجتماعی و افراد و کارگزاران اصطکاکی با آن‌ها پیدا نمی‌کنند دشمن بالقوه‌ای ندارند و همه به آن‌ها احترام می‌گذارند. آیت‌الله مصباح از این جهت متفکر عینی اندیش بود، من با مطالعه ایشان به این خصوصیت‌ها رسیدم.
آیت‌الله مصباح در بالاترین درجه فلسفه اسلامی هستند
حجت‌الاسلام سید‌محمد‌مهدی رفیع‌پور از شاگردان ایشان و استاد حوزه علمیه در گفت‌وگو با «صبح‌نو» ضمن اشاره به جایگاه فلسفی آیت‌الله مصباح یزدی گفت: آیت‌الله مصباح یزدی از شاگردان ممتاز علامه طباطبایی در فلسفه اسلامی بودند و فضیلت فلسفی ایشان مورد قبول افراد مختلف بود حتی کسانی که از نظر سیاسی رویکرد و نظرات ایشان را نمی‌پذیرفتند اما از نظر فلسفی به ایشان احترام می‌گذاشتند. جناب استاد بعد از آنکه خدمت علامه طباطبایی فلسفه را آموختند سالیان درازی را به تدریس متون کلاسیک و رسمی فلسفه در سطح بالا اختصاص دادند که نتیجه آن کتاب‌هایی است که به تدریج بخشی منتشر شده است از جمله آن‌ها الهیات شفاست که با نام کتاب شرح الهیات شفا در حال انتشار است.
وی افزود: یکی از ویژگی‌های علمی آیت‌الله مصباح جنبه انتقادی ایشان نسبت به میراث گذشتگان است که خیلی مهم است. برخلاف بسیاری از کسانی که در فلسفه مطرح هستند و تنها جنبه شارح و مفسر دارند، آیت‌الله مصباح فقط مفسر و شارح نبودند بلکه باید ایشان را علاوه بر عنوان شارح، به‌عنوان یک منتقد هم حساب کنیم چراکه بسیاری از مطالبی که در فلسفه مشاء و در حکمت متعالیه جزو مسلمات محسوب می‌شده توسط ایشان نقد شده است.
استاد حوزه علمیه ضمن اشاره به ابعاد دیگر شخصیت علمی آیت‌الله مصباح یزدی تاکید کرد: ایشان و آیت‌الله جوادی‌آملی همانند استادشان علامه طباطبایی در بالاترین درجه فلسفه اسلامی هستند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: از جمله ابتکارات ایشان ابتنای راهی نو برای معرفت بشری، نظر خاصی که در بحث مقولات عشر دارند، در بحث وجود رابط که بحث مهمی در فلسفه اسلامی است ایشان بحث دارند در چینش مباحث فلسفی و اینکه کدام یک از بحث‌های وجودشناسی یا معرفت‌شناسی باید مقدم باشد بحث دارند و معتقدند که معرفت‌شناسی باید مقدم بر وجودشناسی باشد. در تبیین اصالت‌الوجود، ایشان صاحب سبک هستند در بحث مهم برهان صدیقین که بیان خاصی علامه طباطبایی دارد، آیت‌الله مصباح سعی می‌کنند به بیان ملاصدرا پایبند باشند و به آن برگردند.
حجت‌الاسلام رفیع‌پور در پایان یادآور شد: جنبه تواضع و فروتنی در بحث علما و بزرگان، ویژگی مهمی بود که ایشان در رفتار و آثارشان رعایت می‌کردند.
