شاید بسیاری از ما عصرهای جمعه، برنامه معرفت را در شبکه چهار سیما دیده باشیم؛ برنامهای اندیشهورزانه که در آنجا مردی با موی سپید و بیانی روان به توضیح موضوعات فلسفی میپردازد؛ سخنان و بحثهایی شیرین که هر بینندهای را پای برنامه مینشاند. منشا این صدای شیوا استاد دکتر غلامحسین ابراهیمیدینانی است.
غلامحسین ابراهیمی دینانی در ۵ دی ۱۳۱۳ در شهر «درچه» از توابع خمینیشهر متولد شد. در سال ۱۳۳۳ وارد حوزه علمیه قم شده و ضمن تحصیل خارج فقه و اصول نزد مراجع بزرگ، نزد علامه طباطبایی به فراگیری فلسفه نیز پرداخت که شاهد مباحث فلسفی هانری کربن (فرانسوی) و علامه طباطبایی هم بوده است. فلسفه را در اصفهان نزد حکیم ضیاءپور شروع کرد و در قم در سطح عالی با علامه طباطبایی به پایان رساند و از شاگردان خاص ایشان شد. سال ۱۳۴۵ پس از درگذشت آیتالله بروجردی به تهران مهاجرت و وارد دوره کارشناسی دانشگاه تهران شده و پس از اخذ درجه کارشناسی برای گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد و تا دریافت دکترا ادامه تحصیل داد و سال ۱۳۵۲ از رساله دکترای تخصصی فلسفه خود دفاع کرد.
وی همچنین شاگردی اساتید بزرگی همچون فکوریزدی، آیتالله بروجردی، آیتالله اراکی، آیتالله سیدمحمد محققداماد و حضرت امام؟ره؟ را کرد و مدتی را نیز همحجره رهبر معظم انقلاب بود.
علی دارابی، معاون امور استانهای سازمان صداوسیما ضمن اشاره به سالگرد ولادت این فیلسوف بزرگ با انتشار پستی در صفحه شخصی خود نوشت: «استاد دكتر ابراهیمدینانى ۸۵ساله شد؛ عمرش به درازاى خورشید. او استادی مسلم و از فیلسوفان ایران است كه شهرت فراملى دارد. دروس حوزههاى علمیه را تا عالىترین سطوح در قم خوانده است، آنهم نزد استادانى چون امامخمینى؟ره؟ و علامه طباطبایی؛ بیش از ٤٠ كتاب و صدها مقاله دارد و شاگردان فراوانى را تربیت كرده است. بیش از یک دهه برنامه «معرفت» را شامگاه جمعهها از شبكه ۴ براى مشتاقان و علاقهمندان معرفت دینى و فلسفه دارد. همچنین سال ۸۰ چهره ماندگار علم و فلسفه ایران شد. توفیق داشتم در یك سفرحج عمره همسفر باشیم و شاگردى كنم و بیاموزم. قدردان این بزرگان علم و فرهنگ كشورمان باشیم.»
در راستای قدردانی از چنین اساتید بزرگی در حوزه فلسفه و حکمت و همچنین پی بردن به جایگاه این استاد ارزشمند، گفتوگویی داشتیم با اسماعیل منصوریلاریجانی، استاد دانشگاه و از شاگردان این دانشمند بزرگ.
وی در مورد جایگاه علمی استاد ابراهیمیدینانی گفت: ایشان از فیلسوفان برجسته جهان اسلام هستند. بنده افتخار شاگردی ایشان را از سال 1362 دارم و در دانشکده الهیات تهران با ایشان آشنا شدم و 15 سال است که روی آنتن شبکه چهار برنامه معرفت را داریم. استاد دینانی فلسفه مشاء و مکتب عشاق را خوب فهمیده است و ارادت خاصی به «شیخالرییس بوعلیسینا» و شیخ اشراق دارد، اما از هر دو عبور میکند و به حکمت متعالیه ملاصدرا میآید و معتقد است که ملاصدرا در مکتب مشاء و اشراق نماند و هر دوی آنها را در حکمت متعالیه جمع کرد و برجستهترین ویژگی ملاصدرا را در این میبیند که حکیم ملاصدرا از منظر هستی سخن میگوید و فیلسوف وطن است؛ البته وطن معلوف ما یعنی از خاستگاه خدا سخن میگوید. اصل ما خداست که به او وصل میشویم، لذا معتقد است که روش فلسفی ملاصدرا نه مشایی و نه اشراقی است بلکه از زبان هستی سخن میگوید. من معتقدم که آثار استاد دینانی ادامهدهنده همان راهی است که ملاصدرا دنبال میكرد.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به مکتب ملاصدرا افزود: ملاصدرا در حصار مکتب اشراقیان و مشاییان و حتی حکمت اسلامی نماند و به همین دلیل نام مکتب فلسفی خود را حکمت متعالیه نهاد تا نشان دهد که نردبان معرفت را پایانی نیست و پلهپله تا عرش ادامه دارد؛ همانطور که جناب مولانا می فرماید «نردبانهایی است پنهان در جهان/ پلهپله تا عنان آسمان». این پلهپله را ملاصدرا در روزگار خودش پایهگذاری کرد و میتوان از ایشان به عنوان اولین فیلسوف وطن یاد کرد.
وی در ادامه ضمن اشاره به جایگاه استاد دینانی خاطرنشان کرد: در روزگار ما یعنی عصر انقلاب علامه طباطبایی و امامخمینی؟ره؟ و حضرت استاد علامه حسنزادهآملی و حضرت آیتالله جوادیآملی و همچنین استاد دکتر ابراهیم دینانی استوانههای حکمت و معرفت اسلامی هستند که مشرب فلسفی و منظومه فکری حکیم ملاصدرا را بحث و تالیفات خودشان را بسط و نشر دادند. آثار این افراد مشمول حکمت متعالیه است. در مورد حضرت استاد دینانی، علاقهمندان این عرصه میتوانند با مراجعه به کتاب «دفتر عقل و آیت عشق» استاد که سهجلدی است یا کتاب «معمای زمان و حدوث جهان» و مخصوصا کتاب «اختیار در ضرورت هستی» که دو، سه سال پیش چاپ شد، کاملا عرض من را تایید کنند که ایشان چه پایهای بنا نهادند که باعث قوت آموزههای دینی شده است.
شاگرد استاد دینانی همچنین ضمن اشاره به جزئیات فلسفه ملاصدرا تاکید کرد: جناب ملاصدرا آموزههای هستی را همین عقل میداند و میگوید عقل آنقدر استعداد دارد که به زبان هستی سخن بگوید؛ لذا در کتاب «اسرار آیات» خودشان دین و مخصوصا حکمت علوی را زبان هستی میدانند و در همین روال، مولا امیرالمومنین؟ع؟ را واقعا میستایند و ولایت را از این منظر برای اهل معرفت بسیار زیبا میکنند.
وی ضمن اشاره به بحث اخلاق در حضرت استاد دینانی گفت: ایشان بسیار اخلاقی هستند؛ اگرچه به ظاهر شاید انسان تصور کند که مقداری تند برخورد میکنند. در بحثهای علمی با هیچکس تعارف ندارند و دوست هم ندارند دانشجویانشان که در کلاس حضور پیدا میکنند، مطلب را نفهمند یا بخواهند لنگانلنگان با ایشان همراهی کنند بلكه دوست دارند همه شفاف سوال کنند و شیوه کلاس ایشان، گفتمانی است و بیشتر براساس پرسشها و تقاضاهای کلاس مطالب را آموزش میدهند. به هر حال قهر و لطف اساتید همه شیرین است.
این استاد دانشگاه ضمن تاکید بر اهمیت ارج نهادن و تکریم چنین اساتیدی یادآور شد: متاسفانه این افراد و تکریم آنها مغفول مانده است. البته كه ایشان از چهرههای بزرگ کشور هستند اما تقدیر واقعی این است که اندیشه آنها را بشناسند و نشر دهند. کاری که شبکه چهار میکند و برنامه معرفت،
بیش از 3.5 میلیون بیننده ثابت داشته و پرسش و پاسخ میکنیم. مردم بسیار حکمتدوستی داریم که اهل معرفت هستند. حکمت ایرانی میراث بزرگی است که با حکمت علوی گره خورده و پایداری حکومت شیعه به همین دلیل است؛ بنابراین باتوجه به این خاستگاه، خوب است که این افراد را بیشتر به جامعه علمی معرفی کنیم و فقط محدود به کلاسهای دانشگاهی نشوند. امثال استاد دینانی که از شاگردان علامه طباطبایی هستند، به هر حال استاد بسیار ورزیدهای هستند
که تکرار نمیشوند و برای ما سرمایه عظیمی به شمار میروند.